2022 Dünya Kupası’nda insan hakları ihlali tartışmaları

Katar’da düzenlenecek 2022 Dünya Kupası için ortaya atılan insan hakları tartışmaları yeniden alevleniyor. Ev sahipliğine Katar’ın seçilmesiyle başlayan ve ardından çeşitli konular ile gündeme gelen 2022 Dünya Kupası, şu ana kadarki en sert eleştirilerle karşı karşıya…

İngiliz basınından The Guardian Gazetesi’nin yayımladığı haberde, dünya kupası için sürdürülen çalışmalarda ölen göçmen işçilerle gündeme gelen 2022 Dünya Kupası’nın ev sahibi Katar, kupa müsabakalarının ilk aşaması olan kıtasal grup karşılaşmalarında Norveç ve Almanya milli takımlarının boykotuyla karşılaştı. İki takım futbolcularının “insan hakları” yazılı tişörtler ile sahaya çıkması, dikkatleri yeniden 2022 Dünya Kupası’nın ev sahibi Katar’a çekti.

2022 Dünya Kupası’nın kıtasal eleme müsabakaları başladı. 2013 yılından bu yana çeşitli örgütler ve medya gruplarının dikkat çektiği Katar’daki göçmen işçiler hakkında kim ne söylüyor, FİFA ve Katar ne diyor, konu hakkında hazırlanan raporlar ne gösteriyor, gerçekler ne?

2010 yılında FİFA tarafından alınan kararla 2022 Dünya Kupası’nın; Avustralya, Japonya, ABD ve Güney Kore gibi aday ülkelerin arasından Katar’da yapılacağını açıklamasıyla başlayan tartışmalar, Dünya Kupası’na sayılı günler kala sürmeye devam ediyor. İlk yıllarda dev kupaya ev sahipliği için Katar seçiminde rüşvet iddiaları ortaya atılan 2022 Dünya Kupası, 2013 yılında Uluslararası Af Örgütü’nün olaya dahil olmasıyla farklı bir boyut kazandı. Dünya Kupası için yeterli altyapıya sahip olmayan Katar’ın hızlı bir şekilde yapması gereken stadyumlar, yeni yollar, oteller, metrolar ve hızlı tren sistemleri inşaatlarında göçmen işçi sorunları ve insan hakları ihlallerine dikkat çekilen bir rapor yayımlayan Uluslararası Af Örgütü, Katar’daki Dünya Kupası çalışmalarına dikkat çekmişti.

Katar’ın seçilmesinde rüşvet tartışmaları
Platini’ye gözaltı
Nisan 2020'de ABD Adalet Bakanlığı, Rusya ve Katar için çalışan temsilcilerin, 2018 ve 2022 Dünya Kupaları ev sahipliği için oylarını garantiye almak üzere FIFA yetkililerine rüşvet verdiğini söylemişti. Yıllarca süren soruşturmalar ve iddianamelerden sonra, suçlamalar ilk kez açık bir şekilde ifade edilmişti. ABD savcıları, 2010'daki oylama öncesinde FIFA'nın yürütme komitesinin 5 üyesine ödenen parayla ilgili ayrıntıları ortaya koymuştu.

Katar Yüksek Komitesi o dönem iddiaları yalanladı. Yapılan açıklamada, "Yıllarca süren yanlış iddialara rağmen, Katar'ın 2022 FIFA Dünya Kupası'na ev sahipliği yapma haklarını etik olmayan bir şekilde veya FIFA'nın katı ihale kurallarına aykırı bir yolla kazandığını gösteren hiçbir kanıt gösterilmedi" denilmişti.

Dünya Kupası organizasyonunun 2022'de Katar'a verilmesiyle ilgili yürütülen yolsuzluk soruşturması kapsamında gözaltına alınan UEFA eski Başkanı Michel Platini, 2019 yılında sorgusunun ardından serbest bırakılmıştı. Platini'nin avukatı, müvekkiline henüz resmi bir suçlama yöneltilmediğini açıklamıştı.

Eski Fransız futbolcunun, 2022 Dünya Kupası’nın "rüşvet kaşılığında" Katar'a verilmesinde önemli rol oynadığı iddia ediliyor. "Kamu görevlisi olmadan aktif ve pasif rüşvette karışmakla" suçlanan Platini’nin yanı sıra, Fransa eski Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’nin danışmanı Sophie Dion da aynı soruşturma kapsamında gözaltına alınmıştı. Sarkozy döneminde İçişleri Bakanı olan Claude Gueant de ifade veren isimler arasındaydı. Hala sonuçlanmayan dava, 2025 yılına kadar uzarsa zaman aşımına uğrayacak.

En maliyetli Dünya Kupası
Katar’da 2022 Dünya Kupası hazırlıkları kapsamında 8 yeni stadyum, yeni yollar, oteller, metrolar ve hızlı tren sistemleri inşaları yapılıyor. Altyapıya 100 milyar dolar, stadyumlar için 3 milyar dolar, metro ve hızlı tren için ise 24 milyar dolar harcayacak olan Katar, tarihin en maliyetli Dünya Kupası'na ev sahipliği yapmaya hazırlanıyor.

Katar, Uluslararası Af Örgütü’nün radarında
2022 Dünya Kupası’na Katar’ın ev sahipliği yapacağının bildirilmesinden sonra Katar’da yapımı başlayan yeni stadyumlar, yollar, oteller ve çeşitli altyapı çalışmaları, 2013 yılında Uluslararası Af Örgütü’nün dikkatini çekti. O dönem örgütten yapılan açıklamayla altyapı inşaatında çalıştırılan göçmen işçilerin haklarını konu alan uyarı, yıllar içerisinde birçok defa tekrarlandı. Uluslararası Af Örgütü’nün FİFA ve Katar Hükümeti’ne yaptığı göçmen işçilere karşı hak ihlalleri ve bildirileri zaman içerisinde daha da sertleşti. 2016 yılında göçmen işçilerin hava sıcaklığının 50 dereceyi bulduğu Katar’daki inşaat çalışmalarında sıcaktan dolayı öldüğü ve FİFA’nın duruma el atması gerektiğini belirten örgüt, FİFA Başkanı Gianni Infantino ve Katar Hükümeti’ni somut adım atmamakla suçladı. 2019 yılına gelindiğinde Katar’ın göçmen işçiler için bazı adımlar attığını belirten fakat yetersiz olduğunu vurgulayan Uluslararası Af Örgütü, turnuvanın ilk müsabakaları olan kıtasal eleme gruplarındaki ilk maçların başladığı 2021’in Mart ayında futbol taraftarlarına çağrıda bulunarak, FİFA’nın olaya müdahil olması için imza kampanyası başlattığını bildirdi. Kaynak↗, Kaynak↗, Kaynak↗

Uluslararası Af Örgütü’nden yapılan açıklamada:
“2020'de FIFA, Uluslararası Af Örgütü'ne, inşaat işçilerinin hakları için ‘günlük durum tespiti’ yapılacağını ve Katar Dünya Kupası'nı denetleyen hükümet organı olan Yüksek Komite tarafından gerçekleştirildiğini söyledi. Bu uygulamalı yaklaşımın, örgütün 770 milyon Euro'luk Al Bayt Stadyumu'ndaki inşaat işçilerinin yedi aya kadar ücretsiz çalıştıklarını tespit etmesiyle son derece yetersiz olduğu görüldü. Yüksek Komite bunu yaklaşık bir yıldır biliyordu, ancak FIFA bunun farkında olmadığını kabul etti ve FIFA'nın Dünya Kupası sitelerini bağımsız olarak izlemede neden çok daha gayretli olması gerektiğini gösterdi. Dünyanın dört bir yanındaki birçok Uluslararası Af Örgütü ofisi şimdi futbol taraftarlarını bir dilekçe imzalamaya çağırıyor ve FIFA'yı turnuvayı mümkün kılan işçilerin koşullarını dönüştürmeye yardımcı olmak için daha fazlasını yapmaya davet ediyor. Uluslararası Af Örgütü'nün 27 ülkedeki ofisleri de Kasım 2020'de ulusal futbol federasyonlarına yazarak göçmen işçilerin haklarının sağlanmasında aktif bir rol üstlenmeleri çağrısında bulundu.” ifadeleri yer aldı. Kaynak↗

The Guardian: “Katar’daki Dünya Kupası çalışmalarında 6 bin 500’den fazla kişi öldü”
Uluslararası Af Örgütü’nden yayımlanan raporlar, uluslararası medyanın dikkatini çekti. Çeşitli medya kuruluşlarında zaman zaman kendine yer edinen konu, İngiltere merkezli The Guardian Gazetesi’nin yayımladığı haber ile küresel ölçekte etki yarattı. The Guardian’ın resmi kaynaklardan derlediğini bildirdiği habere göre, Katar’da 2010 yılında başlayan 2022 Dünya Kupası altyapı çalışmalarında, 2021 yılına kadar çoğunluğu genç erkeklerden oluşan 6 bin 500’den fazla göçmen işçi yaşamını yitirdi. Haberde işçilerin çoğunluğunun Güney Asya ülkelerinden olduğuna dikkat çekilirken, ölen göçmen işçilerin Hindistan, Pakistan, Nepal, Bangladeş ve Sri Lanka’dan olduğu belirtildi.

Haberde Hindistan, Bangladeş, Nepal ve Sri Lanka'dan alınan verilerden de yararlanıldığı aktarılırken, 2011-2020 yılları arasında 5 bin 927 göçmen işçi ölümünün olduğu kaydedildi. Haberde bu verilerin yanı sıra Pakistan’ın Katar Büyükelçiliği’nden alınan bilgiler ile 2010-2020 yılları arasında 824 Pakistanlı işçinin daha öldüğü vurgulandı.

Ayrıca haberde, Filipinler ve Kenya dahil olmak üzere Katar'a çok sayıda işçi gönderen bazı ülkelerden veriler alınamadığı için bu ölümlere dahil edilemediği vurgulanırken, bu ülkelere mensup işçiler ve 2020’nin son aylarından bugüne kadar olan ölümlerin dahil edilmediği, bu veriler ile ölü sayısının çok daha yüksek olduğu bildirildi.

Gerçekleşen ölümlerin nedenlerine de yer verilen haberde; yüksekten düşme, yol kazaları, işyeri kazaları, intihar gibi nedenlerin olduğu ancak daha çok sıcaklardan ve uygunsuz çalışma şartlarından dolayı ölümlerin birçoğunun “akut kalp veya solunum yetmezliğine” bağlı olduğu ve Katarlı yetkililerin bunu doğal ölüm olarak yansıttığı yer aldı.

Göçmen işçilerin uyruklarına yönelik paylaşılan veri:
Hindistan 2 bin 700
Nepal bin 641
Bangladeş bin 18
Pakistan 824
Sri Lanka 557

Norveç ve Almanya milli takımları tepki gösterdi
Danimarka’da boykot için imza kampanyası başlatıldı
Geçtiğimiz günlerde başlayan 2022 Dünya Kupası’nın Kıtasal grup eleme maçlarında, Norveç ve Almaya milli takımları maç öncesi sahaya “insan hakları” yazılı tişörtler ile çıktı. Kısa süre önce Norveç’in köklü kulüplerinden olan Tromsö’nün boykot çağrısıyla; Rosenborg, Vålerenga ve Brann takımları ile Norveç’teki taraf grupları Norveç Futbol Federasyonu’nu boykota etmeye Katar’daki Dünya Kupasını boykot etmeye çağırmıştı.

Danimarka’da bir vatandaş ise beş ortak milli takım sponsoruyla birlikte ülkesinin futbol milli takımını Katar'da düzenlenecek Dünya Kupasını "ülkede işlenen insan hakları ihlaller" sebebiyle boykot etmesi için kampanya başlattı. Danimarka yasaları gereği imza kampanyası 50 bin kişiye ulaşırsa, boykot mecliste tartışılacak.

İnsan Hakları İzleme Örgütü 2020 Katar Raporu
Katar’daki göçmen işçilerle ilgili insan hakları ihlali gözlemi yapan İnsan Hakları İzleme Örgütü çalışma koşullarıyla ilgili detaylı bir rapor hazırladı. Raporda, “Reformlara rağmen Katar'daki işverenlerin hala işçi ücretlerini sık sık geciktirdiğini, alıkoyduğunu veya keyfi bir şekilde kesintiye uğrattığını; sık sık sözleşmeyle garanti edilen fazla mesai ödemelerini ve hizmet sonu ödemelerini durdurduğunu ve göçmen işçilerle olan sözleşmelerini cezasız bir şekilde düzenli olarak ihlal ettiğini tespit ettik. En kötü durumlarda işçiler İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne işverenlerin sadece maaşlarını ödemeyi bıraktıklarını ve sık sık kendi kendilerini beslemek için mücadele ettiklerini söylediler.” İfadeleri yer aldı. Kaynak↗

FairSquare 2021 Katar Raporu
İnsan hakları ihlallerinin önlenmesine yardımcı olmak ve bunları araştırmak amacıyla İngiltere’de kurulan FairSquare, farklı yıllarda hazırladığı Katar Rapor’larında insan hakları ihlallerine dikkat çekiyor. FairSquare, 2020 yılında yayınladığı raporda ise Katar’daki göçmen işçi ölümlerden yola çıkarak Körfez ülkelerindeki göçmen işçi ölümlerini daha kapsamlı inceleyeceğini bildiriyor.

FairSquare’ın 2020 yılında Katar’daki göçmen işçi ölümleri için yayınladığı rapor:
“İşçi ölümleriyle ilgili 2019 yılı verilerinin analizini sağladık ve yıllık ölüm oranlarını takip ederek Katar'daki açıklanamayan ölüm sayısının, ülkenin 2010'da turnuvaya ev sahipliği yapma hakkını kazandığından bu yana 3 bini aşacağını öngördük. The Guardian'ın 2021 raporu, açıklanamayan ölüm sayısının 5 bini aştığını belirtiyor. 2020'de FIFA'nın İnsan Hakları Danışma Kurulu, 2022 inşaatı ile bağlantılı olarak ve daha geniş anlamda ülkede meydana gelen "işle ilgili olmayan ölümlerin" sayısı ve niteliği ile ilgili endişeler konusunda; "FIFA'nın harekete geçmesinin acil bir ihtiyaç" olduğunu söyledi. Bu konuda Katar Yüksek Komitesi tarafından sunulan verilerin şeffaflık eksikliğine dikkat çekiliyor. Katar geçmişteki göçmen işçi ölümlerine ilişkin verileri detaylı bir şekilde yayımlamalı. Katar açıklanamayan göçmen işçi ölümlerine ilişkin daha geniş bir araştırma yürütmeli ve kapsamına asgari olarak işçilerin kötü barınma, uzun çalışma saatleri, ayrılmadan önceki tıbbi muayenelerin etkinliği ve sıcaklığın etkisini dahil etmelidir.” Kaynak↗, Kaynak↗