Andımızın kaldırılması üzerine tartışmalar

2013 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) çıkardığı yönetmelikle kaldırılan ve ardından Türk Eğitim Sen’in, Danıştay’a açtığı dava ile 2018 yılında Danıştay 8. Dairesi tarafından “kaldırılamaz” olarak oylanan “Andımız”, MEB’in itirazı sonucu tekrar kaldırıldı. İtirazı oy çokluğuyla kabul eden Danıştay, 1933 yılından 2013 yılına kadar her ilköğretim okulunda okunan ‘Öğrenci Andı’nı kaldırmış oldu.

Gerçekleştirilen ‘demokratikleşme’ adımları kapsamında ve Çözüm Süreci’nin etkileriyle ilk olarak 2013 yılında MEB’in çıkardığı yönetmelikle kaldırılan ‘Andımız’, ‘okunamaz’ olarak gündeme geldiği ilk günden bu yana kamuoyu ve siyasileri karşı karşıya getiriyor.

‘Andımız’ olarak bildiğimiz Öğrenci Andı, tartışmalara konu olduğu şekliyle tektipleştirici bir uygulama mı? Vazgeçilemez bir milli değer mi? Aklayanlar, karalayanlar ve gerçekler. Gerçekler Gri’dir.

Andımız ‘yerli ve milli’ değil mi?
Dönemin Milli Eğitim Bakanı olarak görev yapan Reşit Galip tarafından 1932 yılında yazılan ve ilk olarak 23 Nisan 1933 yılında okunan 'Öğrenci Andı', yaklaşık 80 yıl boyunca kesintisiz olarak her sabah ilkokullarda okundu.

Milli değerlerin aktarılması ve aşılanması amacıyla Anayasal zeminde hazırlanarak uygulanan Öğrenci Andı, ilk olarak 23 Nisan 1933 yılında okundu. İçerisinde yer alan kelimelerin sadeleşmesi ve daha anlaşılabilir olması için 1972’de değişikliğe uğrayan andımız, 1997 yılında da ikinci değişikliğe uğrayarak son halini aldı:

“Türküm, doğruyum, çalışkanım.
İlkem; küçüklerimi korumak,
büyüklerimi saymak,
yurdumu, milletimi özümden çok sevmektir.
Ülküm; yükselmek, ileri gitmektir.
Ey büyük Atatürk!
Açtığın yolda, gösterdiğin hedefe, hiç durmadan yürüyeceğime and içerim.
Varlığım, Türk varlığına armağan olsun.
Ne mutlu Türküm diyene!” Kaynak↗

Süreç nasıl ilerledi?
2013 yılında içinde bulunulan Çözüm Süreci’nin etkileriyle “demokratikleşme” adımları kapsamında görülen Öğrenci Andının kaldırılması, 2013 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın yönetmelikte yaptığı değişiklik ile gerçekleşti.

 Milli Eğitim Bakanlığı’nın İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin "Öğrenci Andı" başlıklı 12. maddesini yürürlükten kaldıran düzenlemeyi yapması ile Andımızın okutulması son buldu. Ardından Türk Eğitim Sen kararın iptali için Danıştay’a dava açtı. Açılan dava sonrası Danıştay 8. Dairesi 2018 yılında, Öğrenci Andını kaldıran yönetmelik hükmünü iptal etti. İptal kararının arından Milli Eğitim Bakanlığı ise bu kararı temyiz etti. Temyiz üzerine 2021 yılında Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu'na gelen dosyada, oy çokluğu ile MEB’in yönetmeliğini iptal eden karar kaldırıldı. ‘Andımız’la ilgili nihai karar alınarak, kaldırılmış oldu.

Kararın yayımlandığı 2013 yılındaki Resmi Gazete, Kaynak↗

Danıştay 2018 yılında, “kaldırılması hukuksuz” demişti
Danıştay 2018 yılında aldığı, ‘Yeniden okutulsun’ kararının gerekçesinde, “Metinde yer alan kavram ve ilkelerin Anayasa'da anlamını bulan kavram ve ilkeler olduğu, milli eğitim sisteminin kanun ve yönetmelikle belirlenen, düzenlenen temel amaçlarını ortaya koyduğu belirtilen kararda, "İdari istikrar oluşturacak biçimde çok uzun zamandır bütün devlet okullarında ve hatta özel okullarda genç nesillerin anayasal vatandaşlık temelinde aidiyetini güçlendiren ve öğrencilerde değer oluşumuna katkı sunan ve her sabah ders başlamadan önce okutulması şeklinde uygulanan öğrenci andının kaldırılması, ancak bu değişikliği hukuka uygun kılacak bir bilimsel gerekçeye dayanması halinde olanaklıdır. Aksi tutum, idarenin sahip olduğu düzenleme yetkisini ve takdir hakkını hukuka uygun kullanmadığı anlamına gelecektir." ifadelerini kullanmıştı. Kaynak↗

‘Tekrar okutulsun’ önergesinde MHP çekimser kalmıştı
2019 yılında tekrar okutulsun önergesi: AKP ve HDP’nin red, MHP’nin ise çekimser oylarıyla reddedilmişti.

2018 yılında Danıştay’ın aldığı ‘andımız okunsun’ kararının ardından İyi Parti’nin 2019 yılında TBMM’de verdiği andımız okullarda tekrar okutulsun önergesinde MHP çekimser kalmış ve oy kullanmamıştı. Önergede, AKP ve HDP karşıt oy verirken, MHP’nin de çekimser kalması önergenin reddedilmesiyle sonuçlanmıştı. Kaynak↗

2018 ile 2020 arasında ne değişti?
2018 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın Öğrenci Andını kaldıran yönetmelik hükmünü iptal eden Danıştay, 2020 yılında 11’e karşı 4 oyla iptal ettiği kararı kaldırdı. MEB’in temyizi ile 2018 yılından bu yana ertelenen davada iddiaya göre Kurul Üyelerinin 7’si değişti. Kaynak↗

Erdoğan: “İstiklal Marşı’ndan başka and tanımıyoruz” demişti

2018 yılında Danıştay tarafından iptal edilen yönetmelik kararının arından konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Andımız geride bıraktığımızı sandığım bir konuydu. 2013'te bunu çözmüştük. Yetki aşımı yaparak maalesef bu düzenlemeyi iptal etmiştir. Türkiye'yi hak etmediği bir tartışmanın içine sürükleyen bu karar, eski hastalıkların yaşadığını gösteriyor” demişti.  Cumhurbaşkanı Erdoğan, kararın ardından iptal edilmesi yönünde oy kullanan Danıştay üyelerini de eleştirmişti. Kaynak↗, Kaynak↗

Andımızda yer alan ve eleştirilere neden olan “Türk” kavramı
Yürürlükteki 1982 tarihli Anayasa'nın 66. maddesine göre Türk kelimesi bir ırkın değil, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yaşayan dili, ırkı, rengi, cinsiyeti, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dini, mezhebi ne olursa olsun tüm vatandaşların bir araya gelerek oluşturdukları ve herkesi kapsayan ve kucaklayan milletin ortak adı olarak tanımlanıyor. Ayrıca, Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkesin herhangi bir ayırma tabi tutulmaksızın Türk olduğu belirtiliyor.

Anayasa’nın 66. Maddesi

Öğrenci Andının hukuki zemini
Öğrenci andı, Anayasa’nın 1. maddesinde düzenlenen “Devletin Şekli” ve 2. maddesinde düzenlenen “Cumhuriyet’in Nitelikleri” maddelerini öğrencilere pedagojik bir metinle anlatılması zemininde konumlanıyor. Öğrenci Andı ayrıca, 3797 ve 1739 sayılı Yasalar ile de destekleniyor.

Öğrenci andının hukuki temellerini oluşturan 3797 sayılı Yasaya göre Millî Eğitim Bakanlığı’nın başlıca görevleri;

“1. Atatürk ilke ve inkılâplarına ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk Millîyetçiliğine bağlı, Türk milletinin millî, ahlakî, manevî, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatandaşlar yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğretim hizmetlerini plânlamak, programlamak, yürütmek, izlemek ve denetim altında bulundurmak.” Kaynak↗, Kaynak↗

Ant okuması, ABD dahil birçok ülkede farklı isimler ile uygulanıyor
Amerika başta olmak üzere dünyanın çeşitli noktaları ve gelişmişlik düzeyinden; Hindistan, Meksika, Singapur gibi birçok ülke ‘ant’ okumasını farklı isimler ile uyguluyor.

ABD’de 1892 tarihinden bu yana her sabah derse başlamadan önce sınıfta ‘bağlılık yemini’ ediliyor: “Amerika Birleşik Devletleri’nin bayrağına ve onun temsil ettiği cumhuriyete bağlılık yemini ediyorum: Tanrının gözetiminde tek ve bölünmez bir millet, herkese özgürlük ve adalet.” Kaynak↗